افزایش پذیرش دانشجوی پرستاری تا ۱۴۰۸/ جایگاه ایران در پرستاری

خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه؛ رشته پرستاری به عنوان یکی از مهمترین رشته‌های مرتبط با گروه پزشکی و پیراپزشکی در سال‌های اخیر، در پاسخ به نیازهای روز افزون سلامتی و حرکت علمی جامعه همسو با علم، فناوری و نوآوری توسعه یافته است.

به همین منظور در کنار برنامه ریزی ها و اسناد بالادستی کشوری و نقشه جامع علمی کشور به موضوع پرستاری و توسعه آن توجه ویژه ای صورت گرفته است. در دنیای کنونی که هر روز علم و دانش در حوزه‌های گوناگون پیشرفت داشته، پرستاری نیز به عنوان یک علم در کنار سایر علوم پزشکی و پیراپزشکی در دنیا در حال گسترش و تخصصی شدن در حوزه‌های مختلف است.

پرستاران بر اساس متون علمی نقش‌های مختلفی چون نقش آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، رهبری، مراقبتی، هماهنگ کننده، تسهیل گر، حمایت کننده و مشاوره را بر عهده دارند و به عنوان بزرگترین گروه نیروهای حرفه‌ای در خط مقدم ارائه خدمات در نظام سلامت، بیشترین ارتباط را با بیماران و همراهان آنها دارند.

تاریخچه آموزش پرستاری در ایران

آغاز آموزش پرستاری در ایران به افتتاح نخستین بیمارستان در سال ۱۲۷۲ شمسی در تهران و در پی آن، آموزش برخی زنان برای پرستاری باز می‌گردد. در سال ۱۲۹۴ شمسی، نخستین آموزشگاه پرستاری در ایران گشایش یافت و یک دوره آموزشی سه ساله برای علاقمندان این رشته برگزار شد.

در سال ۱۳۳۷ طبق اساسنامه آموزشگاه‌های پرستاری، مقرر شد داوطلبان با مدرک کامل متوسطه پذیرفته شده و با گذراندن یک دوره آموزشی سه ساله با ارزش معادل لیسانس پرستاری فارغ التحصیل شوند و در سال ۱۳۴۴ نخستین دوره آموزش چهارساله پرستاری با تأسیس «انستیتو عالی پرستاری فیروزگر» آغاز شد.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، با تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و تحولات حوزه آموزش عالی، در سال ۱۳۶۵ بر اساس قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، «مدارس پرستاری» و آموزشکده‌های مامایی با ادغام در در دانشکده‌های پرستاری به «دانشکده های پرستاری و مامایی» تبدیل شدند و آموزش پرستاری به شکل دانشگاهی دنبال شد.

آموزش پرستاری در سطح کارشناسی، زمینه ساز تربیت پرستار حرفه‌ای است؛ پرستاری که انتظار می‌رود بتواند بررسی و شناخت وضعیت سلامت، ارائه خدمات و هماهنگی مراقبت‌ها را درعرصه های مختلف به فرد، خانواده و جامعه عهده دار شود.

متولی اصلی پژوهش در حوزه پرستاری دانشکده‌ها، مراکز تحقیقات پرستاری تحت پوشش دانشگاه‌ها هستند. نخستین مرکز تحقیقات پر ستاری کشور، تحت عنوان مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۰ شروع به کار کرد. در حال حاضر تعداد ۱۵ مرکز تحقیقات پرستاری مصوب در کشور فعالیت دارند.

سیاست افزایش ظرفیت پرستاری در کشور تا سال ۱۴۰۸

دکتر جلیل کوهپایه زاده، دبیر شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت آموزش پرستاری در کشور گفت: در حال حاضر ۳۹ هزار دانشجوی کارشناسی پرستاری شاغل به تحصیل در کشور هستند.

با توجه به پیش‌بینی افزایش تعداد تخت بیمارستانی و همچنین تعداد تخت‌های فعال و بر اساس نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی، سیاست پذیرش دانشجوی کارشناسی پرستاری افزایشی است به نحوی که برنامه‌ریزی به منظور افزایش ظرفیت پذیرش از سالیانه ۹ هزار دانشجو به ۱۰ هزار و ۳۰۰ دانشجو تا سال ۱۴۰۸ انجام شود وی افزود: بررسی تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در رشته پرستاری در مقاطع مختلف در دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی نشان می‌دهد که تعداد ۲۴ هزار و ۹۵۹ نفر در مقطع کارشناسی (پیوسته و ناپیوسته)، تعداد ۳ هزار و ۷۶ نفر در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته و تعداد ۳۸۶ نفر در مقطع دکتری تخصصی (Ph.D) تحصیل می‌کنند. همچنین تعداد ۱۴ هزار نفر هم شاغل به تحصیل در کارشناسی پرستاری در دانشگاه آزاد اسلامی هستند.

دبیر شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی با اشاره به رشد ظرفیت پذیرش دانشجوی پرستاری در کشور گفت: طبق مطالعات برآورد نیروی انسانی حوزه سلامت، با توجه به پیش‌بینی افزایش تعداد تخت بیمارستانی و همچنین تعداد تخت‌های فعال و بر اساس نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی، سیاست پذیرش دانشجوی کارشناسی پرستاری افزایشی است به نحوی که برنامه‌ریزی به منظور افزایش ظرفیت پذیرش از سالیانه ۹ هزار دانشجو به ۱۰ هزار و ۳۰۰ دانشجو تا سال ۱۴۰۸ انجام شود.

وی خاطرنشان کرد: در خصوص تحصیلات تکمیلی نیز برآورد نیاز به تفکیک گرایش‌های مختلف انجام می‌گیرد. بیشترین میزان افزایش‌ها مربوط به گرایش‌های «پرستاری داخلی جراحی» و «پرستاری اورژانس» است که نیاز بیشتری در این زمینه وجود دارد.

کوهپایه زاده یادآور شد: در دو گرایش کارشناسی ارشد «پرستاری سلامت جامعه» و «مدیریت پرستاری» با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در مطالعات برآورد نیروی انسانی حوزه سلامت با کاهش ظرفیت روبرو خواهیم بود. ضمن اینکه با توجه به نیاز کشور در مقطع کارشناسی، تا سال ۱۴۰۸ ظرفیت مقطع دکتری در رشته پرستاری با کاهش چند نفری روبرو خواهد بود که این میزان کاهش ظرفیت پذیرش از ۶۰ نفر به ۵۰ نفر تا سال ۱۴۰۸ پیش بینی شده است.

جدول وضعیت برآورد نیاز پرستاری در مقطع کارشناسی ارشد به تفکیک گرایش‌های مختلف تا سال ۱۴۰۸

وضعیت آموزش پرستاری در کشور نشان می‌دهد که این آموزش از سال ۱۳۶۵ که وزارت بهداشت تشکیل شده است، روند رو به رشدی را تجربه کرده است. اما در این میان وضعیت آموزش پرستاری و تحقیقات مرتبط با رشته پرستاری نیز در میان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور جایگاه ویژه ای داشته است.

بررسی پایگاه علم سنجی وزارت بهداشت نشان می‌دهد که دانشکده‌های پرستاری از وضعیت خوبی برخوردار هستند و در میان دانشکده‌های پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی که در گروه دکتری حرفه‌ای محسوب می‌شوند بالاترین رتبه مربوط به دانشکده پرستاری تهران است.

برای بررسی وضعیت علم سنجی دانشکده‌های پرستاری در کشور از سامانه علم سنجی مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت استفاده شده و مقالات پرنویسنده حذف شده است. به این ترتیب ۶۹ دانشکده پرستاری در کشور در این بررسی قرار گرفتند. در جدول زیر از میان ۶۹ دانشکده مورد بررسی ۱۰ دانشکده برتر ذکر شده اند.

جدول علم سنجی دانشکده‌های پرستاری و مامایی کشور سال ۱۴۰۱

وضعیت آموزش پرستاری ایران در رتبه بندی‌های جهانی

در این میان نظام‌های بین المللی رتبه بندی نیز در بخش‌های موضوعی به رتبه بندی دانشگاه‌های کشورهای مختلف می‌پردازند. چهار نظام رتبه بندی در دنیا شامل «شانگهای»، «سایماگو» و «یواس نیوز» و «کیو اس» به طور ویژه به موضوع پرستاری پرداخته اند.

در این میان دانشگاه‌های ایرانی در دو نظام رتبه بندی «کیو اس» و «یو اس نیوز» در موضوع «پرستاری» رتبه‌ای کسب نکرده اند اما در نظام رتبه‌بندی بین‌المللی شانگهای (ARWU) و «سایماگو» در دو بخش مقالات و آموزش رتبه‌هایی را کسب کرده اند.

نظام رتبه‌بندی بین‌المللی شانگهای (ARWU) برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط دانشگاه چینی شانگهای ژیائوتنگ انجام گرفته و از آن سال به بعد به‌طور سالانه دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی سراسر جهان را مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار داده است.

هدف این رتبه بندی، ارزیابی کیفیت آموزشی و پژوهشی است و هر ساله بیش از ۲۰۰۰ دانشگاه و مؤسسه پژوهشی در سه صورت کلی (کل موسسه)، حوزه‌ای و موضوعی (رشته‌ای) مورد ارزیابی این رتبه‌بندی قرار می‌گیرند که شاخص‌های ارزیابی و روش‌شناسی هر کدام از انواع ارزیابی‌ها متفاوت از یکدیگر است.

رتبه بندی موضوعات آکادمیک (GRAS) شانگهای برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ منتشر شد در سال ۲۰۲۲ دانشگاه‌ها در ۵۴ موضوع علوم طبیعی، مهندسی، علوم زیستی، علوم پزشکی و علوم اجتماعی رده بندی شدند.

بیش از ۱۸۰۰ دانشگاه از ۵۰۰۰ دانشگاه در ۹۶ کشور و منطقه در این رتبه بندی فهرست شدند و از طیف وسیعی از شاخص‌های عینی دانشگاهی و داده‌ها از جمله خروجی پژوهش، تأثیر پژوهش، همکاری بین‌المللی، کیفیت پژوهش برای اندازه‌گیری عملکرد دانشگاه‌های جهان در موضوعات مربوطه استفاده شد. همچنین جوایز آکادمیک بین المللی و جوایز دانشگاهی بین‌المللی به عنوان تعالی تحصیلی در شاخص‌های این رده بندی موثر بوده است.

رتبه اول در رشته پرستاری در رتبه بندی سال ۲۰۲۲ شانگهای متعلق به دانشگاه پنسیلوانیا از آمریکا است. همچنین در این رتبه بندی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه علوم پزشکی تهران در میان ۳۰۰ دانشگاه برتر دنیا در رشته پرستاری قرار دارند.

امتیازات خروجی تحقیق (Q۱)، نفوذ پژوهشی (CNCI)، همکاری بین المللی (IC)، کیفیت تحقیق (برترین) و جوایز بین المللی آکادمیک (جایزه) ذکر شده است. دانشگاه‌های ایرانی در بخش جوایز بین المللی آکادمیک (جایزه) امتیازی کسب نکرده اند.

جدول رتبه دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی شانگهای سال ۲۰۲۲ رشته پرستاری

نکته جالب توجه در میان رتبه بندی ها، رتبه بندی تاثیر یا Impact نظام رتبه بندی تایمز در سال ۲۰۲۲ بود که در بخش سلامت و رفاه خوب که پرستاری، بهداشت و علوم پزشکی در زیر مجموعه آن قرار دارد، دانشگاه علوم پزشکی ایران در رده اول جهان قرار دارد و رتبه هفتم جهانی نیز در اختیار دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی است.

موسسه اسپانیایی سایماگو (SIR) از سال ۲۰۰۹ ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه‌ها و موسسات علمی- پژوهشی سراسر جهان را آغاز کرده است.

این موسسه به صورت سالانه نتایج رتبه بندی خود را برای حدود ۵۰۰۰ موسسه اعلام می‌دارد. هر دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی که بیش از ۱۰۰ مقاله منتشر شده در پایگاه داده اسکوپوس داشته در ارزیابی این نظام در نظر گرفته می‌شوند. موسسات علمی و پژوهشی مورد ارزیابی به چهار دسته اصلی موسسات دولتی، آموزش عالی، بهداشتی و خصوصی تقسیم بندی شده و رتبه جهانی هر یک از آنها در میان مجموعه این موسسات اعلام می‌شود.

رتبه بندی سایماگو یا SCImago Journal & Country Rank شاخص‌های علمی کشورها را با استفاده از اطلاعات موجود در پایگاه داده الزویر اسکوپوس تهیه می‌کند. داده‌های استنادی از بیش از ۳۴ هزار ۱۰۰ عنوان مجله از بیش از ۵۰۰۰ ناشر بین المللی استخراج می‌شود.

این پلتفرم نام خود را از شاخص رتبه مجله SCImago (SJR) گرفته و توسط الگوریتم شناخته شده Google PageRank™ توسعه یافته است. SCImago علاوه بر پورتال SJR، The Shape of Science، SIR (رتبه‌بندی موسسه SCImago) و اطلس علم را توسعه داده است.

SIR برای طبقه‌بندی مؤسسات دانشگاهی و مرتبط با تحقیقات از یک شاخص ترکیبی استفاده می‌کند که سه مجموعه مختلف از شاخص‌ها را بر اساس عملکرد پژوهشی، خروجی‌های نوآوری و تأثیر اجتماعی که با دید وب اندازه‌گیری می‌شود، ترکیب می‌کند.

در رتبه بندی تحقیقاتی SCImago یا تولید علم موضوعی، ایران ایران با بیش از ۹ هزار مقاله و ۹۸ هزار استناد در رده اول کشورهای خاورمیانه در رشته پرستاری و گرایش‌های آن قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران در این رتبه بندی در رده هفدهم دنیا قرار دارد.

جدول وضعیت ایران در رتبه بندی تولید علم SCImago در رشته پرستاری و گرایش‌های آن

در رتبه بندی موسسات SCImago در بخش «مراقبت های ویژه» که مرتبط با پرستاری است ۱۱ موسسه ایرانی دارای رتبه هستند. برترین موسسه در این بخش دانشگاه هاروارد از آمریکا است.

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رتبه جهانی ۱۴۱، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه جهانی ۲۸۰، دانشگاه علوم پزشکی شیراز با رتبه جهانی ۳۲۰، دانشگاه علوم پزشکی ایران با رتبه جهانی ۳۹۵، دانشگاه علوم پزشکی تبریز با رتبه جهانی ۴۹۰، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با رتبه جهانی ۵۳۴، دانشگاه علوم پزشکی مشهد با رتبه جهانی ۵۴۱، دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله با رتبه جهانی ۵۶۲، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با رتبه جهانی ۵۶۹، دانشگاه تربیت مدرس با رتبه جهانی ۵۹۲، دانشگاه علوم پزشکی کرمان با رتبه جهانی ۵۹۲ و دانشگاه علوم پزشکی مازندران با رتبه جهانی ۶۰۵ در این بخش قرار دارند.

به گزارش مهر، سند پرستاری در افق ۱۴۰۴ اذعان می‌کند که برای رسیدن به اهداف کلان باید برنامه‌های آموزشی دانشگاهی، دوره‌های آموزش مداوم و حرفه‌ای-مهارتی پرستاری بر اساس رویکردهای نوین یادگیری و رویکرد «مراقبت جامع و جامعه نگر» در همه سطوح سلامت باید بازنگری شود.

از همین رو انتظار می‌رود رشد ظرفیت‌های دانشگاهی در حوزه پرستاری براساس نیازهای جامعه، فناوری و علوم نوین و اجرای آموزش مشارکتی و بین حرفه‌ای با سایر حرفه‌ها اعم از پزشکی و غیر پزشکی صورت گیرد. ارتقا و ثبت جایگاه اعضای هیات علمی پرستاری درعرصه های بالینی و اجرای آزمون صلاحیت حرفه‌ای پرستاری از دیگر برنامه‌های توسعه‌ای در آموزش پرستاری است.